„Dziadek do orzechów” to jedno z najważniejszych dzieł Piotra Czajkowskiego i jeden z najbardziej znanych baletów na świecie. Bazę dla libretta stanowiło opowiadanie E.T.A. Hoffmana „Dziadek do orzechów i Król Myszy” w wersji spopularyzowanej przez A. Dumasa ojca. Małą dziewczynkę, Marie (występującą także jako Klara – w oryginale było to imię jej ulubionej lalki), intryguje niepozorna i nieinteresująca dla innych zabawka – dziadek do orzechów. Wynikiem tej fascynacji jest niesamowity, fantastyczny sen. Marie-Masza śni o tajemniczej wędrówce po kolorowych krajobrazach Krainy Słodyczy, ożywających lalkach, antropomorficznych zwierzętach i roślinach. Dzięki temu, że tematyka baletu jest tak baśniowa, muzyka i choreografia są naprawdę niezwykłe – jak na przykład słynny Taniec Cukrowej Wieszczki.
FABUŁA
Zimowy wieczór przed Bożym Narodzeniem. W domu małej Maszy wszyscy szykują się na przyjęcie. Jednym z gości jest sędzia Droselmejer, chrzestny ojciec Maszy, który zaprasza ją do swojego warsztatu lalkowego. Masza zachwycona jest wszystkimi jego dziełami – każda lalka jest barwna, niezwykła i piękna jak żywa. Jednak największe wrażenie robi na niej dziwny, niezgrabny dziadek do orzechów. Droselmejer opowiada chrześnicy smutną historię o tajemniczej dalekiej krainie. W pewnym królestwie mieszkała piękna niegdyś księżniczka, którą złe Myszy przemieniły w brzydkiego potwora – a uwolnić ją może tylko chłopiec, przed którym… twardy orzech do zgryzienia. Po długim oczekiwaniu pojawia się nareszcie książę, który rozgryza skorupę orzecha, a wydobyte z niej cudowne ziarno ofiaruje księżniczce i przywraca jej w końcu prawdziwą postać. By zemścić się na chłopcu, Myszy zamieniają go w brzydkiego Dziadka do Orzechów. Masza, wzruszona opowieścią, zasypia w fotelu, wciąż ściskając zabawkę. Sen Maszy jest niesamowity: choinka rośnie, Masza dorośleje, a zabawki ożywają. Dziadka do Orzechów atakuje armia Myszy, ale ten broni się dzielnie, a z odsieczą przychodzi kompania ołowianych żołnierzy. Wojsko używa armaty i dzięki pomocy dziewczynki wygrywa wojnę. Wtedy Dziadek do Orzechów zamienia się w Księcia i z Maszą jako Księżniczką razem wędrują przez Krainę Słodyczy. Mimo że los piętrzy przed nimi przeszkody, Masza i Książę radzą sobie ze wszystkimi wyzwaniami. Napotykane po drodze postaci są ożywiane przez Droselmejera. W całej krainie trwa święto z okazji przybycia Książęcej Pary. Wszyscy radują się i podrywają w rytm muzyki. Balet wykonuje tańce charakterystyczne: Taniec Cukrowej Wieszczki, Taniec hiszpański, Taniec arabski, Taniec chiński, Trepak (Taniec rosyjski), Taniec pasterski. Całość zamyka Walc kwiatów.