„Działania sygnatariuszy mają doprowadzić do stworzenia niepowtarzalnej, atrakcyjnej architektonicznie budowli w Białymstoku, dzięki której miasto i cały region w sposób szczególny będą rozpoznawalne w kraju i za granicą. Teatr ma stanowić centrum muzyczne miasta i w połączeniu z walorami turystycznymi regionu wydatnie przyczyniać się do rozwoju gospodarczego Białegostoku i Podlasia, a przede wszystkim pogłębiać więzi społeczne i kulturowe między narodami nowej zjednoczonej Europy” – czytamy w liście intencyjnym w sprawie podjęcia budowy „Europejskiego Centrum Muzyki i Sztuki – Opera Podlaska”, który został podpisany 9 lipca 2004 roku. Pomysłodawcą budowy opery był Marcin Nałęcz-Niesiołowski (dyrektor Filharmonii Białostockiej w latach 1997–2011), a sygnatariuszami porozumienia Samorząd Województwa Podlaskiego reprezentowany przez Marszałka Województwa Podlaskiego Janusza Kazimierza Krzyżewskiego, Wojewodę Podlaskiego Marka Strzalińskiego i Miasto Białystok reprezentowane przez Ryszarda Tura Prezydenta Miasta Białegostoku. Podczas konferencji prasowej zorganizowanej z okazji podpisania listu intencyjnego dyrektor Filharmonii wskazywał na wielką szansę dla regionu, jaką jest budowa opery. – Po prawej stronie Wisły nie ma takiej placówki – mówił. Jeszcze w tym samym roku, 25 października, Sejmik Województwa Podlaskiego podjął uchwałę intencyjną w sprawie utworzenia „Europejskiego Centrum Muzyki i Sztuki – Opery Podlaskiej”.

Początek 2005 roku to kluczowy czas dla koncepcji budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku. 14 stycznia został ogłoszony, a 25 kwietnia rozstrzygnięty, konkurs urbanistyczno-architektoniczny na opracowanie koncepcji budowy gmachu. Zwyciężył projekt prof. Marka Budzyńskiego, a podpisanie umowy przez Marszałka Województwa Podlaskiego Janusza Kazimierza Krzyżewskiego oraz twórcę zwycięskiego projektu miało miejsce 1 sierpnia 2005 roku.

W 2005 roku zapadły także kluczowe decyzje w kwestiach organizacyjnych oraz finansowania instytucji. 27 czerwca, na XXIX sesji Sejmiku Województwa Podlaskiego, radni przegłosowali uchwałę dotyczącą utworzenia Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Muzyki i Sztuki. Dwa miesiące później, 29 sierpnia, Sejmik przyjął statut i zasady organizacyjne nowej instytucji, a Filharmonia Białostocka zmieniła swoją nazwę na Opera i Filharmonia Podlaska – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku.  9 września, podczas uroczystego koncertu podlaskich filharmoników pod batutą Marcina Nałęcz-Niesiołowskiego, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Waldemar Dąbrowski i Marszałek Województwa Podlaskiego Janusz Kazimierz Krzyżewski podpisali porozumienie w sprawie utworzenia i współfinansowania Opery i Filharmonii Podlaskiej. Opera otrzymała status narodowej instytucji kultury – pierwszej w województwie podlaskim. Z końcem roku, 30 grudnia, Prezydent Miasta Białegostoku Ryszard Tur wydał pozwolenie na budowę Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku.

22 kwietnia 2006 roku miała miejsce uroczystość wmurowania kamienia węgielnego pod budowę Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku w miejscu przyszłej budowy przy ul. Kalinowskiego w Białymstoku. Został odczytany Akt Erekcyjny:

Akt Erekcyjny siedziby Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku przy ul. Kalinowskiego z dnia 22 kwietnia A.D. 2006, gdy Mini­strem Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej był Kazimierz Mi­chał Ujazdowski, godność Arcybiskupa Diecezji Białostockiej piastował Jego Eksce­lencja Najdostojniejszy Ksiądz Arcybiskup dr Wojciech Ziemba, godność Ordynariusza Diecezji Białostocko-Gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosław­nego piastował Jego Ekscelencja Najprzewielebniejszy Jakub Biskup Białostocki i Gdański, funkcję Marszałka Województwa Podlaskiego pełnił Janusz Kazimierz Krzyżewski, godność Wojewody Podlaskiego dzierżył Jan Dobrzyński, urząd Prezy­denta Miasta Białegostoku sprawował Ryszard Tur, inicjatorem budowy był Marcin Nałęcz-Niesiołowski – Dyrektor Naczelny i Artystyczny Filharmonii Białostockiej w latach 1997–2005, a w dniu uroczystym władza Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku spoczywała w rękach Dyrektora Naczel­nego i Artystycznego Marcina Nałęcz-Niesiołowskiego.
Mocą uchwały Zarządu Województwa Podlaskiego, po uzyskaniu akceptacji władz Województwa Podlaskiego i Miasta Białegostoku oraz wsparcia z funduszy Unii Europejskiej postanowiono:
Realizację budynku nowej siedziby Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskie­go Centrum Sztuki w Białymstoku według projektu architekta prof. Marka Budzyńskie­go zwycięzcy Konkursu Architektonicznego rozpocząć.

Zwieńczeniem ceremonii było zwinięcie podpisanego Aktu Erekcyjnego, umieszczenie go w specjalnej tubie oraz zamurowanie go symbolicznymi cegłami przez sygnatariuszy.

28 czerwca 2006 roku, w wyniku rozstrzygnięcia przetargu ograniczonego na wyłonienie Wykonawcy zadania inwestycyjnego pn. „Wykonanie I Etapu budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku, zawarta została umowa na wykonanie ww. zadania przez firmę Warbud S.A. – Generalnego Wykonawcę. 5 lipca protokólarnie przekazano Generalnemu Wykonawcy plac budowy i dokonano wymaganych prawem zgłoszeń i zawiadomień. Jest to także data rozpoczęcia I etapu inwestycji.

Kolejne kroki formalne zostały podjęte 7 kwietnia 2009 roku kiedy to podpisane zostały umowy z firmą Unibep S.A. na wykonanie II etapu robót budowlano-wykończeniowych oraz z Przedsiębiorstwem Produkcyjno-Usługowo-Handlowym Rodex sp. z o.o.  na wykonanie zewnętrznych fasad i świetlików. W tym samym roku, 15 czerwca, zawarto umowę z artystą rzeźbiarzem Dominikiem Wdowskim na wykonanie 10 par rzeźb do sali koncertowej gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej. Natomiast 29 czerwca 2009 r.  miało miejsce podpisanie z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego umowy na dofinansowanie projektu „Budowa Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskie Centrum Sztuki w Białymstoku” kwotą 100 620 000 zł z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytet XI Kultura i dziedzictwo kulturowe, działanie 11.2 Rozwój oraz poprawa stanu infrastruktury kultury o znaczeniu ponadregionalnym. 11 sierpnia tego samego roku podpisana została umowa z konsorcjum firm w skład którego weszły: LTT sp. z o.o., M. Ostrowski sp. j., P.W. Promont sp. j. oraz Waagner-Biro Austria Stage Systems AG, na wykonanie technologii sceny i widowni oraz instalacji elektroakustycznych w gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej.

W lutym 2010 roku zawarto kolejne istotne dla projektu umowy – 5 lutego z artystą Tomaszem Urbanowiczem z pracowni Archiglass na wykonanie szkła artystycznego, a 15 lutego z firmą Zych Zakłady Organowe na wykonanie organów.

W 2011 roku zakończono szereg prac: 1 sierpnia sfinalizowano montaż rzeźb w przestrzeni Dużej Sceny przez artystę rzeźbiarza Dominika Wdowskiego, 18 października ukończono montaż organów piszczałkowych na Dużej Scenie Opery, 30 listopada zakończono realizację prac w ramach II etapu budowy Opery przez głównego wykonawcę Unibep S.A., a 19 grudnia montaż szkła artystycznego w Foyer Opery. W tym samym roku podpisane zostały także kolejne umowy z artystami: 30 sierpnia z rzeźbiarką Teresą Murak na wykonanie rzeźby „Głowa Kompozytora”, która zdobi dach Opery i Filharmonii Podlaskiej, a 25 października z artystą-plastykiem Rafałem Olbińskim na wykonanie obrazu na kurtynie przeciwpożarowej na Dużej Scenie Opery.

W kolejnym roku, 18 lipca zakończono prace związane z montażem technologii sceny oraz instalacji elektroakustycznych.

12 września 2012 roku wydane zostało pozwolenie na użytkowanie Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku, a w dniach 28–30 września odbyła się Wielka Inauguracja nowego gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej – Europejskiego Centrum Sztuki w Białymstoku.